W ostatnich latach coraz większą uwagę poświęca się genetycznym podstawom chorób metabolicznych, w tym hemochromatozie. Jednym z rzadziej omawianych wariantów genetycznych tej choroby jest tzw. heterozygota złożona H63D/S65C. Organizacja Haemochromatosis UK, zajmująca się dziedziczną postacią hemochromatozy, podkreśla, jak istotne jest właściwe rozumienie tego złożonego wariantu, który bywa błędnie interpretowany jako „zwykłe nosicielstwo”. W niniejszym opracowaniu wyjaśniamy, czym jest ten wariant, jakie mogą być jego skutki zdrowotne oraz jakie zalecenia dotyczą osób z takim wynikiem badania genetycznego.

Hemochromatoza – podstawowe informacje

Hemochromatoza to przewlekła choroba metaboliczna polegająca na nadmiernym gromadzeniu żelaza w organizmie, głównie w wątrobie, sercu, trzustce i stawach. Skutkiem może być uszkodzenie tych narządów, a w skrajnych przypadkach – ich niewydolność. Najczęściej występuje hemochromatoza pierwotna (dziedziczna), będąca chorobą genetyczną. Dotyka ona głównie osoby pochodzenia europejskiego, zwłaszcza z regionów północno-zachodnich (np. celtyckich). Najczęstsze mutacje w genie HFE to: C282Y, H63D, S65C, a niekiedy także E168X. Warianty te mogą występować w różnych kombinacjach, co wpływa na ryzyko rozwoju choroby i jej przebieg.

Na czym polega heterozygota złożona H63D/S65C?

Wariant H63D/S65C to kombinacja dwóch różnych mutacji w genie HFE – H63D i S65C. Osoba będąca heterozygotą złożoną ma jedną kopię genu z mutacją H63D oraz jedną z mutacją S65C. Nie jest to sytuacja typowa. W przeciwieństwie do osób homozygotycznych względem mutacji C282Y, u których przeciążenie żelazem przebiega szybciej i jest bardziej nasilone, u heterozygot złożonych H63D/S65C akumulacja żelaza ma zazwyczaj łagodniejszy charakter i rozwija się wolniej.

Częstość występowania mutacji H63D i S65C różni się w poszczególnych populacjach europejskich. Szacuje się, że mutacja H63D występuje nawet u 15% populacji Europy Środkowej i Północnej, natomiast S65C – u 1–2%. Jednoczesne występowanie obu tych wariantów u jednej osoby jest jednak stosunkowo rzadkie.

Problem błędnej interpretacji: „tylko nosiciel”

Częstym błędem diagnostycznym jest traktowanie heterozygoty złożonej jako „zwykłego nosiciela”. W przypadku nosicielstwa obecna jest tylko jedna kopia mutacji, co nie stanowi podstawy do rozpoznania choroby. Jednak osoba z genotypem H63D/S65C posiada dwie różne mutacje, co wiąże się z ryzykiem przeciążenia żelazem.

Stowarzyszenie Haemochromatosis UK zwraca uwagę na częste błędne diagnozy. Pacjenci z tym wariantem genetycznym bywają informowani, że są jedynie nosicielami, przez co nie podejmuje się u nich odpowiedniego postępowania diagnostycznego ani profilaktycznego. Może to prowadzić do opóźnień w rozpoznaniu i leczeniu, skutkujących konsekwencjami zdrowotnymi. Dlatego tak ważne jest, aby pracownicy ochrony zdrowia właściwie interpretowali wyniki badań genetycznych oraz rozumieli implikacje związane z genotypem H63D/S65C.

Konsekwencje zdrowotne

Chociaż ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych jest niższe niż w innych postaciach hemochromatozy, osoby z genotypem H63D/S65C mogą być narażone na łagodne przeciążenie żelazem. Niekiedy obserwuje się niewielki wzrost stężenia ferrytyny lub wysycenia transferyny, zazwyczaj w granicach normy laboratoryjnej. Dodatkowe czynniki ryzyka to m.in. otyłość, przewlekłe choroby wątroby (np. niealkoholowe stłuszczenie wątroby) oraz nadużywanie alkoholu. Nadmiar żelaza może objawiać się m.in. przewlekłym zmęczeniem, bólami stawów i brzucha, a w dalszej perspektywie – uszkodzeniem narządów, takich jak wątroba, serce czy trzustka. 

Postępowanie i zalecenia 

Styl życia

• • Nie ma konieczności stosowania diety ubogiej w żelazo, o ile nie stwierdzono przeciążenia.
• • Należy unikać suplementów żelaza bez zaleceń lekarskich oraz nadmiernego spożycia alkoholu.
• • Zalecane są regularne badania kontrolne oraz dbałość o kondycję wątroby. 

Kontrola lekarska

• • Jeśli wyniki laboratoryjne są prawidłowe, nie ma potrzeby częstych wizyt lekarskich.
• • W razie nieprawidłowości warto rozważyć konsultację u hematologa lub hepatologa.

Znaczenie rodzinne

• • Mutacje H63D i S65C dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny. Dzieci osoby z takim genotypem mogą odziedziczyć jedną z mutacji, ale do rozwoju pełnoobjawowej hemochromatozy dochodzi tylko wtedy, gdy druga mutacja  zostanie odziedziczona od drugiego rodzica.
• • Warto rozważyć konsultację genetyczną, zwłaszcza przy planowaniu potomstwa.

Haemochromatosis UK zaleca regularne monitorowanie poziomu żelaza, sugerując badania kontrolne co trzy lata dla osób, u których poziomy są w normie. W przypadku stwierdzenia podwyższonych wartości, monitorowanie powinno być częstsze, a leczenie wdrożone w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta.

Kobiety a poziom żelaza

Kobiety z genotypem H63D/S65C mogą mieć naturalnie niższe poziomy żelaza ze względu na comiesięczne krwawienia menstruacyjne. W wielu przypadkach menstruacja działa jako naturalny mechanizm obniżający poziom żelaza, co może opóźniać lub nawet zapobiegać rozwojowi objawowego przeciążenia żelazem. Jednak w okresie menopauzy, kiedy krwawienia ustają, ryzyko akumulacji żelaza może wzrosnąć, co wymaga regularnego monitorowania.

Podsumowanie

Heterozygota złożona H63D/S65C to rzadki wariant genetyczny związany z genem HFE, który zwykle nie prowadzi do pełnoobjawowej hemochromatozy. Niemniej jednak, osoby z tym genotypem powinny zachować czujność oraz regularnie monitorować parametry gospodarki żelazem i prowadzić zdrowy tryb życia. W przypadku wątpliwości wskazana jest konsultacja lekarska lub genetyczna.

Najczęściej zadawane pytania

Czy muszę się martwić, mając H63D/S65C?
Nie, większość osób z tym genotypem nie doświadcza poważnych problemów zdrowotnych, jednak warto regularnie monitorować stan zdrowia.

Czy powinienem ograniczać żelazo w diecie?
Nie ma takiej potrzeby, jeśli nie stwierdzono przeciążenia żelazem.

Czy moje dzieci są zagrożone?
Ryzyko rozwoju choroby jest niewielkie, ale warto skonsultować się z genetykiem przy planowaniu rodziny.

Więcej informacji na temat hemochromatozy i wariantu H63D/S65C można znaleźć bezpośrednio na stronie Haemochromatosis UK.

Opracowano na podstawie:

1. https://www.haemochromatosis.org.uk/ Stan z dnia: 08.07.2025.
2. Onat A., Can G., Yegin Z.B. i wsp. „Major histocompatibility complex class II associations in rheumatoid arthritis: a population-based study.” Clinical Rheumatology, kwiecień 2005, t. 24, nr 2, s. 101– doi:10.1007/s10067-004-0912-4. PubMed PMID: 15727249, dostęp 8 lipca 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15727249/
3. Lakka H‑M, Laaksonen D E, Lakka T A, Niskanen L, Kumpusalo E, Tuomilehto J, Salonen J  „Metabolic syndrome and the risk of stroke in middle-aged men.” Stroke. 2002 Maj;33(5):1173–1179. doi:10.1161/01.STR.0000010701.31619.43. PubMed PMID: 16419611, dostęp 8 lipca 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16419611/