X

Jak badać HLA-B27, by rozpoznać ZZSK?

Tematykę chorób zapalnych stawów z grupy tzw. spondyloartropatii (SpA) poruszaliśmy na naszym blogu w tekście – Genetyczne SpA. W niniejszym artykule skupimy się na metodach diagnostyki laboratoryjnej wykorzystywanych obecnie do oceny antygenu HLA-B27 przy podejrzeniu zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK) lub innych chorób zaliczanych do SpA. Wskażemy ich zalety i wady przekładające się na wartość diagnostyczną mającą kluczowe znaczenie dla rozpoznania choroby. Posłużymy się tutaj przykładem ZZSK, ponieważ:

  • → jest najczęściej występującym schorzeniem z grupy SpA,
  • → stwarza trudności diagnostyczne, gdyż jednoznaczne objawy choroby uwidaczniają się dopiero w zaawansowanym jej stadium,
  • → zbyt późne rozpoznanie ma nieodwracalne konsekwencje zdrowotne.

Skomplikowane oblicze ZZSK

Symptomy ZZSK pojawiają się zwykle pod koniec okresu dojrzewania lub u dorosłych przed 40. rokiem życia. Zmiany zapalne charakterystyczne dla ZZSK obejmują głownie szkielet osiowy (kręgosłup, staw krzyżowo-biodrowy, spojenie łonowe) oraz połączenia stawowe i ścięgna, powodując sztywność i uciążliwy ból.  Skutkiem przewlekłego stanu zapalnego jest stopniowe zrastanie i kostnienie szczelin pomiędzy kręgami kręgosłupa, co prowadzi do utraty giętkości i deformacji jego naturalnych krzywizn.

Do kryteriów rozpoznania ZZSK zalicza się m.in. obecność u pacjenta objawów klinicznych (jednym z pierwszych objawów jest ból w okolicy krzyża narastający w okresie bezruchu i zmniejszający się po ćwiczeniach) oraz zmiany widoczne w badaniach obrazowych (RTG, rezonans magnetyczny). Więcej na ten temat tutaj. Podobne objawy można jednak zaobserwować w przypadku innych schorzeń reumatycznych, a zmiany widoczne na zdjęciach rentgenowskich występują dopiero w zaawansowanym stadium choroby, tj. średnio po 7 latach od wystąpienia pierwszych dolegliwości. Z tego powodu postawienie prawidłowej diagnozy jest bardzo trudne. Wymaga szeregu specjalistycznych badań i konsultacji reumatologicznych.

Medyczne kryteria rozpoznania ZZSK (tzw. kryteria nowojorskie) dodatkowo komplikują sprawę, ponieważ blokują możliwość potwierdzenia ZZSK i włączenia leczenia we wczesnym stadium choroby. Przez co chory narażony jest na nieodwracalne zmiany obniżające w znacznym stopniu jakość jego życia, a także nierzadko wykluczające z możliwości realizacji zawodowej.  Przełom nastąpił dopiero po wprowadzeniu wytycznych ASAS do klasyfikacji pacjentów z ZZSK i innymi SpA, o czym przeczytacie w wywiadzie z ekspertem reumatologii i artykule – Jak rozpoznać spondyloartropatię według kryteriów ASAS. W skrócie diagnostyka ZZSK jest wieloetapowa i opiera się teraz przede wszystkim na:

  1. wywiadzie klinicznym wraz z analizą objawów,
  2. badaniach obrazowych (preferowany jest rezonans magnetyczny),
  3. badaniach laboratoryjnych (w tym HLA-B27).

Genetyczny znacznik ZZSK

Mechanizm rozwoju ZZSK wciąż nie jest do końca zdefiniowany. Wiadomo jednak, że bardzo duży związek z wystąpieniem choroby ma predyspozycja genetyczna. Potwierdza to fakt, że u około 90–95% pacjentów z ZZSK wykrywa się antygen HLA-B27 kodowany przez gen HLA-B27. HLA-B27 może występować w naszym genomie w wielu wariantach (tzw. polimorfizmy), przez co zależnie od populacji identyfikuje się jego różne podtypy. W populacji europejskiej u chorujących na ZZSK najczęściej stwierdza się podtypy B*27:02, B*27:04 i B*27:05. Wiadomo także, że podtypy B*27:06 i B*27:09 nie są związane z rozwojem ZZSK.

HLA-B27 jest istotnym markerem w diagnostyce ZZSK.

HLA-B27 w laboratorium

HLA-B27 w laboratorium medycznym można oznaczać serologicznie bądź genetycznie. Testy serologiczne wykrywają produkt genu, tj. białko nazywane antygenem HLA-27. Tym samym są to pośrednie metody badania. W przypadku testów genetycznych, HLA-B27 identyfikuje się bezpośrednio na poziomie DNA.

Wśród badań serologicznych dostępne są:

  1. test mikrolimfocytotoksyczny (ang. microlymphocytotoxicity test, MLCT)
  2. cytometria przepływowa (ang. flow cytometry, FC)

Serologiczne badanie HLA-B27

MLCT był niegdyś złotym standardem w oznaczaniu HLA-B27. Ta bardzo tania metoda obarczona jest istotnymi wadami:

  • • badanie należy wykonać do 3 h od pobrania próbki krwi
  • • wymaga obecności żywych limfocytów dobrej jakości w próbce krwi
  • • wizualna ocena wyniku jest bardzo subiektywna
  • • znaczne ryzyko fałszywych wyników ujemnych lub dodatnich (nawet do 30% błędnych oznaczeń).

Ograniczenia metody MLCT doprowadziły do zastąpienia jej cytometrią przepływową. Ryzyko błędnych oznaczeń jest w przypadku tej techniki mniejsze. Nie da się jednak go zupełnie wyeliminować, ponieważ szereg czynników wpływa na jakość wyniku badania CF. Należą do nich:

  • • badanie należy wykonać do 24 h od pobrania próbki krwi
  • • test wykrywa ograniczoną liczbę typów HLA-B27
  • • reakcje krzyżowe z antygenem HLA-B27 generują wyniki fałszywie dodatnie
  • • wybrane infekcje i leki obniżają ekspresję HLA-B27 u chorego nawet do poziomu niewykrywalnego w testach, prowadząc do wyników fałszywie ujemnych.

Genetyczne badanie HLA-B27

Ograniczenia serologicznych metod badania HLA-B27 nie występują przy testach genetycznych. Najważniejsze ich zalety to:

  • • badanie genetyczne HLA-B27 można wykonać z próbki krwi nawet słabej jakości (zdegradowana, zawierająca martwe komórki), jak również z wymazu z policzka
  • • badanie nie musi być wykonywane w krótkim czasie od pobrania, dzięki temu próbkę do badania można przechowywać dłużej, jak również transportować
  • • testy genetyczne wykrywają większą liczbę podtypów HLA-B27
  • • brak reakcji krzyżowych prowadzących do fałszywych wyników
  • • czynniki zewnętrzne takie, jak infekcje i leki, nie wpływają na jakość i wiarygodność wyniku
  • • prosta ocena i interpretacja wyniku badania
  • • wynik badania jest ważny przez całe życie.

Tym samym badania opierające się na technikach molekularnych, a więc testy genetyczne są bardziej wiarygodne i powinny być metodą pierwszego wyboru w diagnostyce HLA-B27.

Znaczenie badań HLA-B27

HLA-B27 jest genetycznym markerem ZZSK. Jego oznaczenie u pacjentów cierpiących na przewlekły ból pleców w okolicy krzyża skraca czas postawienia właściwej diagnozy. Wykrycie choroby we wczesnej fazie i szybkie rozpoczęcie leczenia jest bardzo istotne dla zminimalizowania ryzyka powikłań, w tym ciężkiej niepełnosprawności.

Zbadaj HLA-B27 

Literatura:

  1. Chheda P. et al., HLA-B27 testing: A journey from flow cytometry to molecular subtyping. Journal of Clinical Laboratory Analysis. 2018; 32 (5): e22382.
  2. Musiał D., Znaczenie HLA-B27 w diagnostyce zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. Przegląd Reuamtologiczny 2010, nr 3 (32), s. 6-7.
  3. Olewicz-Gawlik A., Hrycaj P. Genetyczne podstawy zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. Reumatologia 2007; 45, 3: 137–141
  4. Guła Z., Korkosz M. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Medycyna Praktyczna 2017 [dostęp online: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/65977,zesztywniajace-zapalenie-stawow-kregoslupa ]
  5. https://euroimmun.pl/blog/nowoczesna-diagnostyka-laboratoryjna-w-kontekscie-zzsk/
  6. https://euroimmun.pl/blog/euroarray-hla-b27-metoda-referencyjna-w-diagnostyce-zzsk/