Zespół Gilberta to łagodna hiperbilirubinemia czynnościowa (wzrost stężenia bilirubiny we krwi powyżej normy). Dotyczy 5–10% populacji i występuje znacznie częściej u mężczyzn niż u kobiet (4:1). Objawy kliniczne pojawiają się najczęściej w okresie dojrzewania. Połowa chorych może nie mieć objawów, dlatego zespół Gilberta często pozostaje niewykryty. Prawie jedna trzecia pacjentów nie ma świadomości, że choruje na zespół Gilberta!

Etiologia zespołu Gilberta

Przyczyną zespołu Gilberta są mutacje związane z genem UGT1A1. Powodują one spadek zdolności wątroby do sprzęgania bilirubiny, przez co związek ten uwalnia się do organizmu. Bilirubina jest żółtopomarańczowym barwnikiem, powstającym w wyniku rozpadu krwinek czerwonych. Gdy nasza wątroba nie może jej przetworzyć, uwalniana jest do krwiobiegu i pojawiają się objawy żółtaczki – żółte zabarwienie skóry oraz gałek ocznych.

Objawy i diagnostyka zespołu Gilberta

Początkowo przebieg choroby często jest bezobjawowy. Niekiedy występują objawy grypopodobne, tj. ból brzucha, nudności lub wymioty, osłabienie. Najczęściej jednak jednym z pierwszych objawów jest okresowe zażółcenie gałek ocznych lub skóry (bez świądu). W badaniach laboratoryjnych stwierdza się okresowe zwyżki stężenia bilirubiny całkowitej we krwi.

Objawy związane z zespołem Gilberta:

• • problemy z koncentracją, złe samopoczucie, brak apetytu
• • bóle w nadbrzuszu, nietolerancja pokarmów bogatotłuszczowych oraz uczucie przewlekłego zmęczenia
• • okresowa żółtaczka
• • przedłużająca się żółtaczka fizjologiczna u noworodków
• • łagodna hiperbilirubinemia, zwykle poniżej 4–5 mg/dl.

Badania wykonywane w ramach diagnostyki różnicowej: 

• • morfologia krwi
• • wskaźnik protrombinowy INR
• • stężenie ceruloplazminy i miedzi w surowicy krwi oraz wydalanie miedzi w dobowej zbiórce moczu
• • stężenie alfa 1-antyproteazy w surowicy krwi
• • stężenie immunoglobuliny klasy G (IgG) w surowicy
• • badanie w kierunku obecności przeciwciał anty-HCV, antygenu HBs
• • badanie molekularne (genetyczne) w kierunku mutacji związanych z zespołem Gilberta
• • USG jamy brzusznej.

Znaczenie badań genetycznych

Badania molekularne w kierunku zespołu Gilberta są obecnie powszechnie dostępne. Dzięki analizie DNA możemy wykryć zmiany w genomie człowieka, odpowiedzialne za to schorzenie. Poznano wiele mutacji związanych z genem UGT1A1 – do najpowszechniejszych należy polimorfizm oznaczany jako UGT1A1*28. W tym przypadku dochodzi to insercji (wstawienia) dodatkowej pary nukleotydów TA w promotorze genu UGT1A1. Konkretnie badana jest liczba powtórzeń dodatkowej pary TA (oznaczane jako TA6>TA7). Polimorfizm UGT1A1*28 może zwiększyć toksyczność leków stosowanych w różnych schorzeniach.

Na uwagę zasługuje również mutacja G71R w części kodującej genu UGT1A1 (oznaczana jako UGT1A1*6) – u osób z tą zmianą zauważono wysoką toksyczność irynotekanu (leku wykorzystywanego w terapii przeciwnowotworowej).

Cytostatyki zawierające irynotekan stosowane są w chemioterapii m.in. raka okrężnicy lub odbytnicy oraz raka jelita grubego. Wielu pacjentów poddanych chemioterapii cierpi z powodu licznych działań niepożądanych. Aby uniknąć dodatkowej toksyczności tego leku, warto rozważyć wykonanie badania genetycznego pod kątem zespołu Gilberta z dodatkowym oznaczeniem mutacji G71R (UGT1A1*6).

Skutki zespołu Gilberta

Zespół Gilberta rzadko prowadzi do uszkodzenia lub marskości wątroby, zwykle nie skraca też długości życia pacjenta. Chorzy, by zachować odpowiedni komfort życia, powinni unikać czynników, które nasilają wzrost poziomu bilirubiny: silnego stresu, alkoholu, dłuższych głodówek, niektórych leków (NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne). Dzieci, u których zdiagnozowano zespół Gilberta, mogą uprawiać aktywnie sport i uczestniczyć w zajęciach wychowania fizycznego. Warto być świadomym, że ma się tę chorobę, dzięki temu ominie nas długa i męcząca diagnostyka w kierunku innych przyczyn niepokojących objawów. Diagnoza poprawi również jakość życia pacjenta – unikając czynników nasilających wzrost bilirubiny, nie narażamy się na okresowy nieestetyczny wygląd skóry i możemy zapobiec dyskomfortowi ze strony układu pokarmowego. Dodatkowo obecność wariantów UGT1A1*28 i UGT1A1*6 u pacjentów onkologicznych jest szczególnie ważną informacją dla lekarza onkologa – pozwala odpowiednio dobrać terapię.

Zrób badanie w kierunku zespołu Gilberta z identyfikacją mutacji G71R

Piśmiennictwo:

1. Sabina Więcek, Irena Jankowska, Jarosław Kwiecień, Anna Liberek. Zespół Gilberta – standard diagnostyczno-terapeutyczny. Standardy Medyczne Pediatria, 2019, vol. 16, nr 2, s.140-145
2. https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a5171/Zespol-Gilberta.html
3. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/200395,zespol-gilberta
4. Yuwei Yang, MengMeng Zhou, Mingjun Hu, Yanjie Cui, Qi Zhong, Ling Liang, Fen Huang. UGT1A1*6 and UGT1A1*28 polymorphisms are correlated with irinotecan-induced toxicity: A meta-analysis. Asia Pac J Clin Oncol 2018 Oct; 14(5): e479–e489