RAK JAJNIKA W LICZBACH

Co roku tysiące Polek umiera z powodu raka jajnika – nowotworu o wysokiej śmiertelności. Rak jajnika zajmuje drugie, zaraz po raku trzonu macicy, miejsce pod względem umieralności kobiet na żeńskie nowotwory narządów płciowych w Polsce. Ostatnie dane epidemiologiczne z 2020 roku pokazują jasno, że zachorowalność na raka jajnika w naszym kraju stale wzrasta. W 2020 roku odnotowano już przeszło 4500 przypadków zachorowań, z czego około 3000 kończy się zgonem. Rak jajnika nie rokuje dobrze. Średni czas przeżycia od momentu postawienia diagnozy wynosi około 5 lat. Chorobę tę cechują częste nawroty, do których dochodzi aż w 80% przypadków.

CZYNNIKI RYZYKA

Istotnym działaniem prewencyjnym, na które pacjentki powinny zwrócić szczególną uwagę, jest zachowanie wzmożonej czujności onkologicznej, zwłaszcza wśród osób z grupy podwyższonego ryzyka. Pamiętajmy: im wcześniej zostanie postawiona diagnoza raka jajnika, tym większa będzie szansa na jego wyleczenie. Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju raka jajnika zalicza się:

• • wiek – na raka jajnika narażone są bardziej kobiety po 55. roku życia
• • obecność mutacji w genach BRCA1 i BRCA2
• • zespół Lyncha – niepolipowaty rak jelita grubego (postać rodzinna)
• • zaburzenia hormonalne
• • wczesny wiek pierwszej miesiączki
• • późna menopauza
• • bezdzietność lub późna pierwsza ciąża
• • zwiększona liczba cykli owulacyjnych
• • stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ)
• • występowanie nowotworów w rodzinie
• • wcześniejsze zachorowania na nowotwory

CZYM OBJAWIA SIĘ RAK JAJNIKA?

Pierwsze niepokojące oznaki

Choć rak jajnika nazywany jest cichym zabójcą, bo na wczesnym etapie nie daje objawów, warto obserwować swój organizm. Pojawienie się niespecyficznych dolegliwości, takich jak bóle brzucha, dyskomfort w jamie brzusznej, wzdęcia, uczucie pełności, częstomocz czy zaparcia, może być związane z niestrawnością lub być pierwszym sygnałem rozwijającego się nowotworu. Przydatnym narzędziem do oceny częstości i stopnia nasilenia objawów jest tzw. indeks symptomów. Zgodnie z nim, jeśli u danej osoby pojawiły się nowe, wcześniej niewystępujące objawy gastryczne z częstością 12 razy w miesiącu, należy uznać je za niepokojące i zwrócić się do lekarza.

Stadium zaawansowane

W zaawansowanym stadium choroby symptomy są bardziej zauważalne i najczęściej mają związek z powiększającym się guzem. U pacjentek obserwuje się z jednej strony wodobrzusze, powiększenie obwodu brzucha, uczucie ciężkości, z drugiej – utratę wagi oraz niefizjologiczne (międzymiesiączkowe lub pomenopauzalne) krwawienia, a także ucisk w podbrzuszu spowodowany naciekiem guza na sąsiadujące narządy. W późnej fazie choroby dochodzi do kacheksji oraz wyostrzenia rysów twarzy.

DZIEDZICZNA POSTAĆ RAKA JAJNIKA

Przypadki występowania raka jajnika w rodzinie mogą świadczyć o dziedzicznej postaci tej choroby. Jeśli chodzi o dziedziczne przypadki raka jajnika, najczęściej mamy do czynienia z:

• HBOC (ang. Hereditary Breast and Ovarian Cancer) – zespół dziedzicznego raka piersi i jajnika; u krewnych diagnozowane są zarówno nowotwory piersi, jak i jajnika

• HOC (ang. Hereditary Ovarian Cancer) – zespół dziedzicznego raka jajnika narządowo specyficznego; obserwuje się rodzinne występowania wyłącznie raka jajnika

• współwystępowanie z HNPCC (ang. Hereditary Non-Polyposis Colorectal Cancer) – zespół dziedzicznego raka jelita grubego niezwiązany z polipowatością (zespół Lyncha)

Główną przyczyną dziedzicznych nowotworów złośliwych jajnika są mutacje germinalne (dziedziczne) w genach BRCA. Mutacja w genie BRCA1 skorelowana jest z około 40% ryzykiem zachorowania na raka jajnika u kobiet. Ponadto nosicielki tej mutacji bardziej narażone są na zachorowanie na raka jajowodów i otrzewnej. Rak jajnika zależny od mutacji genu BRCA1 zazwyczaj wykrywany jest u kobiet w wieku 54 lat w stadium już zaawansowanym. Cechuje go szybkie tempo rozrostu guzów, najczęściej jest diagnozowany na trzecim stopniu złośliwości (G3).

Z badań przeprowadzonych na polskiej populacji wynika, że obecność mutacji dziedzicznej w genie BRCA2 zwiększa ryzyko wystąpienia raka jajnika oraz nowotworów przewodu pokarmowego, tj. raka żołądka, jelita grubego i trzustki u obu płci. U nosicielek mutacji w genie BRCA2 rak jajnika jest diagnozowany średnio w wieku 62 lat.

ROLA GENETYKI W PROFILAKTYCE I NIE TYLKO

Najskuteczniejszym działaniem prewencyjnym jest usunięcie jajników u zdrowych kobiet. Wśród wszystkich zachorowań na raka jajnika średnio 20–25% przypadków stanowi jego dziedziczna postać, w której kluczową rolę odgrywają geny, z czego 12–15% związanych jest z mutacjami w genach BRCA. Dlatego najważniejszym zaleceniem profilaktycznym jest przesiewowe wykonanie badania genetycznego u kobiet zdrowych, w szczególności tych obciążonych rodzinnym występowaniem mutacji. Ponadto zgodnie z rekomendacjami polskich i zagranicznych towarzystw naukowych zaleca się, aby badaniu genetycznemu genów BRCA1 i BRCA2 obowiązkowo poddawały się wszystkie pacjentki chore na raka jajnika, celem wdrożenia u nich najlepiej dopasowanej terapii.

Poza tym obecnie nie dysponujemy działaniami profilaktycznymi, które z całkowitą pewnością mogłyby zapobiec rozwojowi tej choroby. Ryzyko to można jednak obniżyć poprzez modyfikację czynników, na które mamy wpływ. Wśród działań zapobiegawczych wymienia się:

• profilaktyczne usunięcie jajników i jajowodów

• ciążę i naturalne karmienie piersią – działania te zmniejszają częstości owulacji

• długotrwałe przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych

Profesjonalne laboratorium EUROIMMUN DNA oferuje wykonanie badania genetycznego w kierunku 5 mutacji genu BRCA1 (C61G, 4153delA, 5382insC, 3819del5, 185delAG) oraz 1 mutacji w genie BRCA2 (C5972T). Zamów badanie genetyczne w EUROIMMUN DNA:

ZBADAJ MUTACJE GENÓW BRCA1 I BRCA2

Piśmiennictwo:

1. https://worldovariancancercoalition.org/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6266089/pdf/cancers-10-00442.pdf
3. https//www.cmaj.ca/content/cmaj/191/32/e886.full.pdf
4. Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej, Rak jajnika 2022 – gdzie jesteśmy, a gdzie powinniśmy być?, https://www.youtube.com/watch?v=ybIMn2vHIG0&t=1228s
5. Dziedziczny rak jajnika, Zwrotnikraka.pl, https://www.zwrotnikraka.pl/dziedziczny-rak-jajnika-predyspozycje-genetyczne/
6. Soboń, Rak jajnika – walka o życie w czasach pandemii, Onkologia – Termedia, https://www.termedia.pl/onkologia/Rak-jajnika-walka-o-zycie-w-czasach-pandemii,38424.html
7. http://nedo.gumed.edu.pl/wszpziu/nowotwory%20dziedziczne/ROZDZIA%A3%2003.%20Dziedziczny%20rak%20piersi%20i%20jajnika.pdf
8. https://ecis.jrc.ec.europa.eu/explorer.php?$0-0$1-PL$2-All$4-1,2$3-All$6-0,85$5-2020,2020$7-7$CEstByCancer$X0_8-3$CEstRelativeCanc$X1_8-3$X1_9-AE27$CEstBySexByCancer$X2_8-3$X2_-1-1